Księżycowy Nowy Rok - obchody w różnych zakątkach Azji

 Księżycowy Nowy Rok - obchody w różnych zakątkach Azji 

Zbliża się najważniejsze dla wielu Azjatów święto, a mianowicie obchody nowego roku księżycowego. Miliony ludzi w Chinach, Korei, Wietnamie, Japonii, Tajwanie i innych krajach na całym świecie (ze względu na emigracje) przygotowują się do przywitania Roku Małpy, jako część tradycji, której historia  sięgają co najmniej 3400 lat. Święto ma wiele nazw, ale te najbardziej znane to księżycowy nowy rok, chiński nowy rok oraz festiwal wiosny (春節 － Chūnjié）. Ostatnia nazwa używana jest głównie w Chinach. Na Tajwanie popularna jest nazwa 過年 (Guònián）oznaczająca dosłownie przemijający rok. 

Termin obchodów każdego roku jest inny, gdyż wyznacza go kalendarz księżycowy, który nadal używany jest w Azji. Opiera się on na fazach księżyca, podczas jego wędrówki wokół ziemskiej orbity. Jego przeciwieństwem jest zachodni kalendarz gregoriański, opierający się na cyklu zmian pór roku związanym z ruchem obiegowym Ziemi wokół Słońca.  Nowy Księżycowy Rok zawsze przypada na drugi nów po przesileniu zimowym. W tym roku jest to 8 lutego.

Choć zarówno w buddyzmie, jak i w taoizmie wyróżnia się specjalne zwyczaje związane z nowym rokiem księżycowym, to samo święto jest znacznie starsze od obu religii. Jego korzenie sięgają dawnych agrarnych obchodów związanych z nadejściem wiosny. Nowy rok był prawdopodobnie początkiem przygotowań do nowego okresu wegetacyjnego. Można wnioskować, iż kalendarz księżycowy powstał w celu ułatwienia rolnictwa, tak aby wiedzieć kiedy należy zacząć uprawiać ziemię i siać zboże. Jednakże z czasem zyskał on ważną rolę jak wyznacznik religijny czy społeczny oraz w określaniu czasu panowania dynastii.

Dzięki chińskim kościom wróżebnym, czyli inskrypcjom, które ryto na skorupach żółwi i kościach zwierzęcych podczas procesu wróżenia, udokumentowane są obchody przynajmniej już w XIV wieku p.n.e, kiedy u władzy była dynastia Shang, pierwsza historycznie potwierdzona dynasta w Chinach. Niektórzy badacze uznają jednak, że obchody księżycowego nowego roku zaczęły się tak wcześnie, jak władzę obieli legendarni władcy Yao i Shun czyli już 2300 roku p.n.e. 

 Legenda związana z księżycowym nowym rokiem 

Historia o potworze Nian

Według starożytnych podań i legend, chiński nowy rok zapoczątkowała walka z mityczną bestią zwaną Nian, która miała ciało byka i głowę lwa. Nian w języku chińskim oznacza rok (年). Okrutny potwór żył w górach, a jego zajęciem było polowanie. Pod koniec zimy, gdy nie było nic do jedzenia, Nian przychodził w pierwszym dniu Nowego Roku do wiosek i pożerał hodowane zwierzęta, a nawet samych mieszkańców, a zwłaszcza dzieci. Zjadał także resztki składowanych plonów, sprowadzając na wioskę głód. Początkowo aby chronić siebie, mieszkańcy zostawiali żywności przed ich drzwiami na początku każdego roku, gdyż wierzono, że Nian po zjedzeniu przygotowanych potraw będzie tak syty, że nie będzie już więcej atakować ludzi. Z czasem ludzie spostrzegli, że potwór Nian panicznie boi się ognia, hałasu i czerwonego koloru. Wraz ze zbliżającym się nadejściem Nowego Roku, mieszkańcy zawieszali czerwone latarnie i czerwone zwoje wiosenne na okna i drzwi. Używali też petard oraz fajerwerków aby odstraszać Nian'a. Legenda mówi, że od tamtej pory nigdy Nian nie przybył do wsi ponownie. 

Inna wersja twierdzi iż, Nian ostatecznie został pokonany przez Hongjun Laozu (鴻鈞老祖), starożytnego, taoistycznego mnicha i zmieniony w górę. Po tym jak Nian został schwytany, wszyscy byli szczęśliwi i wyprawiono wielką uroczystość. Świętowanie powtórzono także w następnym roku i tak tradycja była przekazywana z pokolenia na pokolenie. W ten sposób zwyczaj świętowania Nowego Roku z fajerwerkami i ozdobami w czerwonym kolorze przetrwała do dnia dzisiejszego.

                    Obchody w różnych krajach azjatyckich 

Obchody w wielu krajach wyglądają bardzo podobnie, gdyż mają wspólne korzenie, jednakże warto krótko scharakteryzować każdy z osobna. 

Chiny i Tajwan 

Obchody zarówno w Chinach kontynentalnych, jak i na wyspie wyglądają niemalże identycznie. Jest to czas ogromnych migracji związanych z powrotami w strony rodzinne. Bilety trzeba kupować z dużym wyprzedzeniem i liczyć się z wyższymi cenami. Jest to największa coroczna migracja, kiedy to ponad 3 miliardy ludzi przemieszczają się wewnątrz kraju. Tajwan jest dużo mniejszy, więc zjawisko jest na mniejszą skalę, ale także odczuwalne są utrudnienia. 

Dworzec kolejowy w Guangzhou

Tydzień przed Nowym rokiem zaczyna się wielkie sprzątanie oraz dekorowanie domów. Większość dekoracji jest w kolorze czerwonym. Dominują na nich wizerunki zwierzęcia spod którego znaku obchodzony będzie rok, mnicha Hongjun Laozu, sakiewki z pieniędzmi, Maneki-neko, czyli kota przynoszącego szczęście oraz pary ryb. 

Niezbędne są także chroniące dom "noworoczne rymowanki" które przywieszane są wokół drzwi wejściowych. Na drzwiach przyklejane są także wizerunki bóstw.  

Wsród Chińczyków, bo nie spotkałam się z tym zwyczajem na Tajwanie, panuje przesąd, że każdemu, kto zetnie włosy w pierwszym miesiącu nowego roku, umrze wujek ze strony matki. Z tego powodu już dwa tygodnie przed wigilią Nowego Roku wszystkie zakłady fryzjerskie w Chinach otwarte są niemal przez całą dobę. Z usług fryzjerów korzystają nie tylko kobiety, które lubią rozpocząć Nowy Rok w nowej fryzurze, ale również mężczyźni, którzy obcinają włosy tak, żeby nie przeszkadzały aż do drugiego dnia drugiego miesiąca, kiedy można już iść do fryzjera bez żadnych konsekwencji dla najbliższej rodziny.

Typowo tajwańskim zwyczajem jest organizowanie przez pracodawców w okresie przed nowym rokiem tzw. Weiya (尾牙), czyli imprez dla pracowników. Szefowie na swój koszt zapraszają wszystkich zatrudnionych do restauracji gdzie trwa wielogodzinna uczta.  

Chińczycy oraz Tajwańczycy celebrują początek nowego roku odpalając fajerwerki w nadziei, że huk i błysk odpędzą złe duchy i pecha, ale wielu zapomina, że należy zachować należytą ostrożność i że szczęściu trzeba pomóc. W Nowy Rok dochodzi do wielu pożarów i poparzeń, które sprawiają, że strażacy i lekarze mają mnóstwo pracy. Obowiązkowe są także pokazy tańca smoka i lwa. 

Kolejnym zwyczajem jest wręczanie jako prezent tzw. czerwonych kopert czyli Hongbao (紅包).  Dostają je dzieci, pracownicy od pracodawców oraz rodzice oraz dziadkowie od pracujących dzieci. 

Chiński Nowy Rok kończy Festiwal Latarni. W niebo puszczane są zapalone lampiony wraz z życzeniami wszelkiej pomyślności w rozpoczętym roku.

                                                                       Jedzenie

Niektóre dania są spożywane podczas chińskiego Nowego Roku ze względu na ich symboliczne znaczenia. Jedzenie serwowane jest w trakcie 16-dniowego sezonu festiwalowego w ogromnej ilości, zwłaszcza w wigilię Nowego Roku, która jak wierzą Azjaci ma  przynieść szczęście w nadchodzącym roku. Pomyślne symbole tych produktów opiera się na wymowie ich nazw lub wyglądzie. Nie tylko same potrawy mają znaczenie, ale również przygotowanie i sposoby podawania a także jedzenia. Wszystko ma ogromne znaczenie.

1. Ryba (鱼 Yú)

W języku chińskim słowo "ryby" brzmi podobnie jak "nadwyżki". Chińczycy zawsze lubią mieć nadwyżkę na koniec roku, ponieważ myślą, że gdyby udało się oszczędzić coś na koniec roku, to mogą zrobić więcej w przyszłym roku.

Ryby mogą być przygotowane na różne sposoby, takie jak gotowanie, gotowanie na parze, duszene. Do najbardziej znanych należą chińskie dania z ryb na parze Weever, Ryba z kiszona kapusta i chili, parzona ryby w sosie z octu i gotowanej ryby z pikantnym bulionie.

2. Chińskie pierożki 饺子 Jiǎozi

Od ponad 1800 lat pierogi są klasyczną chińską potrawą i tradycyjnie są jedzone w czasie chińskiego nowego roku, bardzo popularne w Chinach, zwłaszcza w północnych Chinach.

Chińskie pierożki mają wyglądać podobnie do chińskich sztabek srebra (które są w kształcie łodzi, owalne, i odwrócone  na obu końcach). Legenda głosi, że im więcej pierogów zje się podczas obchodów Nowego Roku, tym więcej pieniędzy można zarobić w Nowym Roku.

3. Spring Rolls czy po prostu sajgonki 春卷 Chūnjuǎn

Sajgonki biorą swoją nazwę, ponieważ są tradycyjnie spożywane podczas Festiwalu Wiosny. Jest to danie szczególnie popularne we wschodnich Chinach: Jiangxi, Jiangsu, Shanghai, Fujian, Guangzhou, Shenzhen, Hong Kong, etc.

Sajgonki są kantońskim dim sum (rodzajem pieroga) w kształcie walców wypełnionych warzywami, mięsem, lub czymś słodkim. Farsz jest owinięty w cienkie ciasto, a następnie smażone, gdy sajgonki są podane mają złocisto-żółty kolor.

4. Słodkie kulki ryżowe Tāngyuán 汤圆

Danie przygotowywane na Festiwal Latarni, jednak w południowych Chinach, ludzie jedzą je przez cały okres świąteczny. Wymowa i okrągły kształt Tangyuan nawiązują do powrotów do domu, jedzenia przy jednym stole i bycia razem. Dlatego są one preferowane przez Chińczyków podczas obchodów Nowego Roku.

5. Ciasto ryżowe Niángāo 年糕

W języku chińskim niangao znaczy " 'wspinanie się coraz wyżej z roku na rok"'. W umysłach Chińczyków, oznacza to z każdym nowym rokiem wyższe zarobki czy ogólną poprawę w życiu. Główne składniki niangao są lepki ryż, cukier, kasztany, daktyle, chińskie i liści lotosu.

6. Makaron długowieczności 长寿面 Chángshòu miào

Makaron długowieczność co nie jest zaskoczeniem ma symbolizować pragnienie długowieczności. Ich długość i sposób przygotowania są również symbolem życia jedzącego.

Są one dłuższe niż normalny makaron, smażone i podawane na talerzu lub gotowane i serwowane w misce z bulionem.

7. Owoce

Niektóre owoce są spożywane szczególnie podczas chińskiego Nowego Roku. Należą do nich mandarynki i pomarańcze, a także pomelo. Są one wybrane, ponieważ są one szczególnie okrągłe i  mają "złoty" kolor, symbolizujący pełnię i bogactwo. 

Osobno warto tez wspomnieć o nieco bardziej komercyjnych, ale jak że hucznych obchodach w Hong Kongu czy Singapurze, gdzie organizowane są wspaniałe parady. 

Korea

Nowy rok w Korei nazywany jest 설날 (Seollal). Koreańczcy także wracają w tym czasie do swoich rodzinnych miejscowości. Tradycyjnie podczas Seollalu odbywa się rytuał ku czci przodków rodziny, ze specjalnie zastawionym stołem. Członkowie rodziny, ubrani w tradycyjne koreańskie hanboki, kłaniają się swoim zmarłym krewnym. 

Podobnie jak w Chinach czy Tajwanie dzieci dostają pieniądze od rodziców oraz dziadków czyli tzw. Sebetdon (세뱃돈). Inaczej niż w Chinach pracodawcy nie dają swoim pracownikom gotówki. W ramach prezentu dostają oni za to produkty spożywcze, między innymi owoce (których ceny są strasznie wysokie w Korei), korzenie takie jak imbir, oliwę z oliwek, czy różnego rodzaju konserwy w specjalnie zdobionych na ta okazję puszkach. Najczęściej jest to szynka mielona lub też tuńczyk. W skład paczki dla pracowników często wchodzą także kosmetyki. 

Od znajomych Koreańczyków dowiedziałam się, że coraz częściej jest to także czas żeby po prostu napić się alkoholu i to w dużej ilości.

Jedzenie

W Korei w czasie Seollal je się przede wszystkim rys.1 Tteokguk (떡국) czyli zupę z ryżowymi kluskami. Kolejnym daniem jest rys. 2. Kimchi Mandu (김치만두) czyli pierogi z kimchi. Popularne jest także rys. 3 Japchae (잡채) czyli makaron z wołowiną i warzywami po koreańsku.  Czwórka to Pyogo Beoseot-Jeon (표고버섯전) czyli bułeczki nadziewane grzybami shiitake. Kolejno mamy Bulgogi (불고기) czyli grillowana wołowina w koreańskim stylu. Następne danie rys. 6 to Dwaeji Galbi Jjim (돼지 갈비찜), koreańskie duszone żeberka wieprzowe. Tradycyjnie przygotowywana także jako deser są cynamonowy poncz rys. 7 czyli SuJeonGwa (수정과) oraz słodkie ryżowe ciasteczka z suszonymi owocami rys. 8 Yaksik (약식).

Wietnam

Tết to wiednamski odpowiednik chińskiego nowego roku, tyle że nieco krótszy, gdyż obchody trwają 3 dni. Pełna nazwa to Tết Nguyên Đán (dosłownie „biesiada pierwszego poranka”). Jest to najważniejsze święto w kulturze wietnamskiej. Czasami z powodu różcy czasu wyjątkowo nie jest on obchodzony tego samego dnia co w innych częściach Azji. Wobec tego, że święto zajmuje ważną rolę w wietnamskich wierzeniach religijnych, przygotowania rozpoczynają się na długo przed nadchodzącym Nowym Roku. Chcąc pozbyć się pecha starego roku, ludzie spędzają kilka dni sprzątając domy, polerując każdy przedmiot, a nawet odświeżając ściany malując je na nowo.  Domy ozdabiane są  gałęziami z drzewa kumkwatu czy kwitnącej brzoskwini i wieloma innymi kolorowymi kwiatami.  Szczególną uwagę przykłada się do rodowego ołtarza. Dba się o staranne dekoracje z pięciu rodzajów owoców oraz specjalnymi dekoracyjnymi papierami. Obchody wiążą się także z wieloma rytuałami religijnymi. 

Wszyscy, a zwłaszcza dzieci, powinni mieć zakupione nowe ubrania i buty aby nosić je w czasie pierwszych dni Nowego Roku. Ludzie starają również zapłacić wszystkie swoje długi i rozwiązać wszystkie argumenty, wśród znajomych, przyjaciół lub członków rodziny. Podobnie jak w innych krajach azjatyckich, Wietnamczycy wierzą, że kolor czerwony i żółty przynosi szczęście. Tradycyjnie podczas trwania Tết Wietnamki noszą żółte i czerwone stroje, a mężczyźni ubierają się na czarno. Wietnamczy wierzą że to, co robią w czasie Tết określi ich los na cały kolejny rok, a więc ludzie są zawsze uśmiechnięci i zachowują się tak miło, jak tylko mogą, w nadziei na lepszy rok. Wieczorem w wigilię Tết odbywają się pokazy tańca smoka. O zmierzchu rozpala się ogniska w parkach, ogrodach i na ulicach. Przy nich gromadzą się rodziny, podczas gdy radosne pochody i imprezy trwają przez całą noc. Poza tym, tradycyjnie wymienia się prezentami między członkami rodziny i przyjaciółmi i krewnymi, a dzieci otrzymują na szczęście pieniądze trzymane w czerwonej kopercie tzw. "Lí xì".  Popularną rozrywką jest granie w tradycyjnie gry planszowe jak np. bầu cua cá cọp. 

Punktem kulminacyjnym jest pokaz sztucznych ogni, ale samodzielne odpalanie sztucznych ogni jest surowo wzbronione. W domach strzela się jedynie małe, ale bardzo hałaśliwe petardy.

                                                                 Jedzenie

Wietnamczycy wyjątkowo świętują jedząc Bánh chưng i bánh dầy, czyli wietnamską wersję ryżowego ciasta. Jest to kleisty ryż z farszem z mięsa wieprzowego lub fasoli, owinięty w specjalne liście czyli Dong. Czasami używa się też liści bananowca. Podobne danie tradycyjnie jedzone jest przez Chińczyków i Tajwańczyków czy okazji Festiwalu smoczych łodzi. 

Innymi popularnymi przysmakami są Hat Dua (prażone nasiona arbuza), Dua Hanh (marynowana cebula i kapusta kiszona), Cu Kieu (marynowane małe pory), Mut (suszone owoce kandyzowane) i thit Kho nuoc Dua (mięso duszone w soku kokosowym). Są one rzadko spożywane z innych okazji niżeli świętoTet.  

Malezja

Malezja to kolejny kraj w którym obchody nowego roku księżycowego stanowią jedno z najważniejszych świąt. Podobnie jak w innych krajach to czas korków i powrotów do rodzin. Centrum wszelkich atrakcji są galerie handlowe, gdzie odbywają się liczne pokazy m.in tańca smoka. Ciekawostką jest, że domy pozostają otwarte dla gości. Malezyjskie świątynie także organizują kulturalne spotkania. Zwyczaj czerwonych kopert w Malezji znany jest pod nazwą Ang Pows. Pieniądze w nich zawarte są zawsze w liczbach, które odzwierciedlają wszelką pomyślność.  Koperty dostają dzieci, nastolatkowie oraz dorośli single wyłącznie od małżeństw. W chińskich firmach pracownicy otrzymają je także od szefów. Obecnie coraz częściej także rządowe agencje rozdają Ang pows w różnych organizacjach jako dowód uznania.

                                                                Jedzenie

Yee Sang jest Malezyjsko-chińską przekąska podawaną przed lunchem lub obiadem jako symbol "szczęścia" na nowy rok. Danie jest wykonane z pasków surowej ryby podawane z daikon (białą rzodkiewką), marchwią, papryką, rzepą, czerwonym marynowanym imbirem, suszonymi pomarańczami, daun limau nipis (liśćmi limonki), chińską pietruszką, chili, meduzą, posiekanymi orzechami ziemnymi , prażonymi nasionami sezamu, chińskimi krakersami krewetkowymi (lub smażonymi suszonymi krewetkami), przyprawą pięciu smaków oraz innymi specjalnymi składnikami, połączonymi z sosem na bazie sosu śliwkowego, octu ryżowego, pasty z kumkwatu i oleju sezamowego. Tuż przed rzutem, olej, krakersy i proszek wlewa się naczynia.