Polityka zagraniczna Japonii od epoki Meiji do II wojny światowej

Japonia pomimo, ze terytorialnie jest małym krajem, to zawsze miała poczucie własnej wartości. Przejawiało się to między innymi w chęci ekspansji terytorialnej na kontynencie azjatyckim. Pomimo upokorzenia Traktatem z Kanagawy z 1854 r. przez Amerykanów i wymuszonego otwarcia, które uświadomiło władzom niemoc wobec nowoczesnych zachodnich mocarstw, Japonia nie porzuciła swoich dążeń imperialistycznych . Krok po kroku dzięki reformom i ciężkiej pracy umacniała swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Progres ten jest najbardziej widoczny na przełomie XIX i XX wieku. To dla Kraju Kwitnącej Wiśni szczególny okres modernizacji wewnętrznej, ale także zewnętrznej. To przykład znakomicie działającego aparatu urzędniczego prowadzącego politykę zagraniczną. W krótkim czasie ta sama Japonia, która ugięła się pod żądaniami komandora Perrego i mocarstw europejskich, stanowiła poważne zagrożenie militarne i budziła respekt. Kraj Kwitnącej Wiśni przeszedł dokładnie taką samą drogę jak wielu bohaterów z japońskiej mangi czy anime: od zera do bohatera. Pragnę ukazać jak wytężoną pracą wykazali się japońscy dyplomaci, aby osiągnąć ten cel.

Epoka Meiji

Obalenie istniejącego od siedmiu wieków systemu szogunatu i przywrócenie władzy cesarskiej stało się zaczątkiem wielkich zmian. Główną tego przyczyną było zmuszenie Japonii do zaprzestania wieloletniej izolacji i pojawienie się cudzoziemców. Japonia w dobie epoki Meiji to czas wielkiej modernizacji, nie tylko wewnętrznej, ale także w odniesieniu do umocnienia pozycji Kraju Kwitnącej Wiśni na arenie międzynarodowej. Dążono także do jak najszybszego uzyskania niezależności w stosunkach z zagranicznymi potęgami kolonialnymi. Aby osiągnąć zamierzone cele, trzeba było sięgnąć po zachodnie wzorce         i zaadaptować je na sposób japoński – zgodnie z ideologią wakon yosai – „japoński duch, zachodnia technologia”.  

W 1890 r. rząd japoński zatrudniał około pięciuset zagranicznych doradców w różnych dziedzinach. Także prywatne osoby skorzystały na otwarciu granic. Wyjeżdżały one do krajów zachodnich głownie po to, aby tam się uczyć. Szybka modernizacja i wzmocnienie pozycji Japonii było niezbędne  do rewizji nierówno prawnych traktatów. Unowocześnienie Kraju Kwitnącej Wiśni oraz zmiany w sytuacji międzynarodowej spowodowało zmianę nastawienia krajów zachodu do niego .W 1875 roku podpisano traktat z Rosją, na mocy którego w zamian za prawa Rosjan do Sachalinu Japonia uzyskała kontrolę nad archipelagiem Kuryli. Umacniająca się pozycja Rosji na arenie międzynarodowej budziła obawy Wielkiej Brytanii o utratę dominującej pozycji we wschodniej Azji. Była to jedna z przyczyn doprowadziły do podpisania przez nią nowego traktatu z Japonią w 1902 roku. Przewidywał on uznanie imperialnych zapędów Japonii w Korei i brytyjskich priorytetów w Chinach. Był to także początek bliższej współpracy miedzy oboma krajami. Traktat ten został ponownie przedłużony na 10 lat w 1911r. Z czasem inne kraje zachodnie zdecydowały się renegocjować traktaty z Japonią. Wszystko aby uzyskać technologiczne wsparcie i korzystne umowy handlowe.

Na równi z renegocjowaniem nierówno prawnych traktatów, cesarstwo rozpoczęło budować swoją mocarstwową pozycję na arenie międzynarodowej. Rozwój przemysłu, handlu połączone z brakiem surowców, stało się przyczyną japońskiego ekspansjonizmu. Już w 1879 zajęto za zgodą Chin wyspy Riukiu. Chęć podporządkowania Korei doprowadziła do konfliktów z jej protektorem stopniowo słabnącymi, cesarskimi Chinami. O ile w 1885 jeszcze udało się zażegnać wybuch wojny, to w 1894 już nie. Japonia uznawana do tej pory prze Chiny za młodszego brata pokazała, że dawno przerosła militarnie Państwo Środka. Liczne sukcesy armii japońskiej doprowadziły do kapitulacji wojsk przeciwnika.W 1895 podpisano traktat pokojowy w Shimonoseki. Japonia otrzymała Półwysep Liaodong, Tajwan, Peskadory, Chiny otwarły cztery miasta oraz uznały niepodległość Korei. 

Po wojnie Japonia liczyła na kolejne liczne korzyści płynące ze zwycięstwa. Przeszkodziły temu jednak mocarstwa europejskie w obawie o zbytnią dominacje Kraju Kwitnącej Wiśni w regionie.  Japończycy w wyniku tzw. potrójnej interwencji (sankoku-kanshō) na czele której stała Rosja ustąpili w maju 1895 r., wnosząc  poprawkę do traktatu z Shimonoseki, w wyniku której zrzekli się Liaodongu.  Na prestiżu Japonii odbił się incydent z listopada 1895 r. Miura Gorō, japoński poseł pełnomocny w Seulu został podejrzanym o zamordowanie koreańskiej królowej. Miura został zwolniony z pełnionego stanowiska i postanowiono go w stan oskarżenia. Został on jednak uniewinniony. Sytuacja ta stworzyła szansę dla Rosji. Dała ona schronienie mężowi zamordowanej na terenie swojej placówki dyplomatycznej w Seulu. W roku 1900 Kraj Kwitnącej Wiśni wspólnie z mocarstwami europejskimi i USA wziął udział tłumieniu Powstania Bokserów na terenie Chin. Zostało ono krwawo stłumione. Było to kolejne z serii wydarzenie uzależniające Państwo Środka od obcych mocarstw. Narastała rywalizacja o wpływy na Dalekim Wschodzie między Japonią a Rosją. Japonia rozpoczęła intensywną pracę szpiegowską. Miała ona na celu sprawdzenie czy Rosja jest w stanie przetransportować swoje wojska na Daleki Wschód drogą morską. Zbadali też stan rosyjskiej floty. W celu zdobycia informacji Japończycy dotarli aż do Polski. Nasz kraj w lutym 1982r. odwiedził major Yasumasa Fukushima podczas trwającej 488 dni samotnej konnej podróży z Berlina do Władywostoku. Zaostrzająca się sytuacja między oboma krajami oraz przekonanie Japończyków, że są w stanie pokonać Rosjan doprowadziła do wojny w latach 1904-1905. Józef Piłsudski chciał pomóc Japonii przeprowadzając akcje dywersyjne na terenie Rosji w zamian za wsparcie dla ruchu niepodległościowego w Polsce, ale jego plany pokrzyżował będący w opozycji do marszałka Roman Dmowski. Udał on się do Japonii z apelem o zaprzestanie dostarczania środków finansowych i uzbrojenia rosyjskim rewolucjonistom oraz mniejszościom narodowych. Japończycy wobec przeciwnych sygnałów płynących z Polski, zrezygnowali z proponowanej pomocy, ale zgodzili się na specjalne traktowanie polskich jeńców, którzy byli wcieleni do armii rosyjskiej.  Do stycznia 1905 Japońska armia wyparła przeciwników z Korei, wkroczyła do Mandżurii, zdobyła bazę rosyjską w Port Artur. Następnie odniosła sukces w bitwie pod Mukdenem. Dopełnieniem rosyjskiej klęski była rzeź carskiej floty w Bitwie pod Cuszimą. Japonia od lipca 1904 niejednokrotnie próbowała poprzez przedstawicielstwa Wielkiej Brytanii, Niemiec i USA nakłonić Rosję do rozmów pokojowych ze względu na ciężką sytuację ekonomiczną kraju mimo odnoszonych sukcesów militarnych na froncie i na morzu. Do rozmów pokojowych doprowadziły USA, Anglia i Francja bojąc się osłabienia Rosji, wzmocnienia Niemiec w Europie i Japonii na Dalekim Wschodzie. Ostatecznie do podpisania pokoju zmusiły Rosję ogromne straty oraz wybuch rewolucji. Został on podpisany 5 IX 1905 w Portsmouth. Warty uwagi jest fakt, że pośrednikiem miedzy zwaśnionymi stronami był prezydent Teodor Roosevelt, a pokój został podpisany na neutralnym terytorium  U.S.A . Na jego mocy Japonia otrzymała Półwysep Liaodong, południową cześć Sachalinu, prawa do Kolei Południowomandżurskiej. Podpisano porozumienie odnośnie japońskich połowów u rosyjskich wybrzeży Mórz Japońskiego, Ochockiego i Beringa. Cesarstwo uzyskało niekwestionowaną pozycję w Korei, anektując ją w 1910 roku. Zwycięstwo nad Rosją było dla Japonii czynnikiem podnoszącym prestiż. To dzięki niemu Kraj Kwitnącej Wiśni dołączył do grona światowych mocarstw. Odtąd Japonia stała się najpotężniejszym państwem na Dalekim Wschodzie.

Epoka Meiji to także zwrot w sferze religijnej. Przez dziesięć lat Japończycy pochłaniali Zachód wraz z jego wiarą i kulturą, jednak okazało się, że obce religie nie są gwarantem postępu. Oprócz tego są one także sprzeczne z japońską tradycją. Doprowadziło to do chwilowego pogorszenia stosunków Japonii z Stanami Zjednoczonymi. W 1871 roku nauczyciel Ichikawa Einosuke został aresztowany za posiadanie egzemplarza Nowego Testamentu. Zmarł w więzieniu bez sądu. Dyplomacja USA dała do zrozumienia, że dalsze prześladowania chrześcijaństwa mogą pogorszyć stosunki amerykańsko-japońskie. W wyniku interwencji państw zachodnich w 1873 cofnięto antychrześcijańskie ustawodawstwo.

Epoka Taisho

Początek nowej epoki upłynął pod znakiem rozpoczynającej się I wojny światowej. Japonia nie zaangażowała się mocno w  ten konflikt, jednakże opowiedziała się po stronie Państw Ententy wypowiadając wojnę Niemcom. Wykorzystując powstałe w Europie zamieszanie, Japonia szybko zajęła tereny kontrolowane przez stronę niemiecką w Chinach. Należała do nich chińska prowincja Shandong oraz Mariany, Karoliny i Wyspy Marshalla na Pacyfiku. Zachłyśnięci swoim potencjałem dyplomaci japońscy w krótkim czasie wysunęli wobec Chin tzw. 21 żądań  18 stycznia 1915 roku. W ten sposób chcieli umocnić swoją pozycję w Azji. Spełnienie japońskich żądań uniezależniłoby Chiny, których sytuacja byłaby taka sama jak Korei, będącej od 1910 roku pod protektoratem Japonii. Spowodowałoby to zachwianie równowagi sił w Azji i uczyniłoby z Kraju Kwitnącej Wiśni lokalnego hegemona. Nie spodobało się to władzom w Białym Domu. Dzięki interwencji amerykańskiej dyplomacji Japonia zrezygnowała z części swych roszczeń. Doprowadziło to do podpisania w Pekinie 25 maja 1915 kilku traktatów pokojowych. Pokazało to jednak w którym kierunku zmierza japońska polityka zagraniczna, czyli dążenia do poszerzania wpływów na kontynencie azjatyckim. Japońska dominacja w północnych Chinach i innych częściach Azji została ułatwiona przez inne umowy międzynarodowe. W 1916 podpisano traktat z Rosją, zabezpieczający japońskie wpływy w Mandżurii i Mongolii Wewnętrznej, podczas gdy zawarty w 1917 traktat z Francją, Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi uznawał japońskie zdobycze terytorialne w Chinach i na Pacyfiku. Pożyczki Nishihary z 1917 i 1918 powiększyły tylko uzależnienie Chin wobec Japonii. W czasie trwania wojny, Japonia w coraz większym stopniu realizowała zamówienia europejskich sojuszników na materiały wojenne, co nie tylko pomagało w rozwoju rodzimego przemysłu, ale także zwiększało eksport, budowało pozycję Japonii jako zaufanego partnera handlowego i doprowadziło po raz pierwszy w historii do nadwyżki eksportu nad importem. Klęską zakończyła się ekspedycja 70,000 japońskich żołnierzy na Syberię. Po upadku caratu w Rosji, dyplomaci japońscy to właśnie w Syberii upatrywali swój kolejny nabytek terytorialny.

Dzięki negocjacjom z Chinami wojska japońskie mogły przejść przez chińskie terytorium. Wielkość kontyngentu zmniejszono, aby nie zaostrzyć relacji japońsko-amerykańskich. Dzikie tereny Syberii, mimo że bogate w złoża, których tak brakowało Japonii, okazały się jednak poza zasięgiem Kraju Kwitnącej Wiśni. W międzyczasie dyplomacja japońska powiększała dzięki działającym w ukryciu i pozornie niezależne od rządu działom marynarki wojennej, zdobywając Germanyg. I wojna światowa, która wyniszczyła Europę w „wojnie domowej”, przyniosła dla Japonii wymierne korzyści. Na konferencji pokojowej w Wersalu w 1919 Japonia wystąpiła jako jedna z wielkich światowych potęg militarnych i przemysłowych i została oficjalnie uznana jako jedna z "Wielkiej Piątki" nowego porządku międzynarodowego. Kraj Kwitnącej Wiśni otrzymało stałe miejsce w Radzie Ligi Narodów. Zawarto także traktat pokojowy potwierdzający przejęcie niemieckich praw do Shandongu. Mimo niewielkiej roli militarnej jaką odegrała Japonia podczas I wojny po jej zakończeniu Japonia wyłoniła się jako jeden z głównych aktorów na arenie międzynarodowej. Nasilające się japońskie problemy uświadomiły władzom w Tokio  że zamiast konkurować ze Stanami Zjednoczonymi o terytoria na Pacyfiku, powinny się raczej skupić rywalizacji na polu gospodarczym. Japonia zastosowała bardziej neutralny stosunek do wojny domowej w Chinach, porzuciła wysiłki rozszerzenia swojego zwierzchnictwa nad główną częścią Chin oraz dołączyła do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji w zachęcaniu Chin do rozwoju. Efektem tych działań było podpisanie Traktatu Czterech Mocarstw o Posiadłościach na Półwyspie w grudniu 1921r., który zachował status quo na Pacyfiku. Kolejnym ważnym traktatem podpisanym przez rząd w Tokio był Traktat o Rozbrojeniu Pięciu Mocarstw z lutego 1922r.. Dyplomacji japońskiej udało się wynegocjować od U.S.A i Anglii nie budowanie nowych baz wojskowych w regionie Pacyfiku. Umowa ta ustalała też międzynarodowy współczynnik tonażu okrętów liniowych oraz ograniczała ich uzbrojenie. Równocześnie podpisany został Traktat Dziewięciu Mocarstw, który zapewniał Chinom suwerenność. Zamknęło to dostęp Krajowi Kwitnącej Wiśni do narzucenie swego zwierzchnictwa Chińczykom. Wszystkie te ustępstwa Japonii wobec mocarstw europejskich miały na celu uratowanie kraj od recesji gospodarczej. 

Epoka Showa czyli u progu II wojny światowej

Układy zawarte z mocarstwami przywróciły autorytet Japonii na arenie międzynarodowej, lecz spowodowały gwałtowne niezadowolenie w kraju. W okresie międzywojennym niezadowolenie Japonii wynikało również z tego, że jej prężnie rozwijająca się gospodarka potrzebowała dużych ilości zasobów. Niestety brakowało ich na rodzimych wyspach japońskich. Japonia bardzo potrzebowała nowych terytoriów. Z ewentualnych nowych posiadłości które znajdowałyby się w Azji, planowano importować do Japonii różne niezbędne złoża. Spowodowało to, że wieloletni konflikt z Chinami przybrał najbardziej drastyczny kształt.18 września 1931 roku grupa Japończyków pod dowództwem pułkownika Itagakiego Seishiro i podpułkownika Kanji'ego Ishiwary wysadziła swoją część Kolei, oskarżając o ten sabotaż Chiny. Niektórzy uważają ten incydent za początek II Wojny Światowej. Dezercje, zdrady, masowe mordy. Była to najbrutalniejsza odsłona wieloletnich sporów obu krajów. Za najbrutalniejszy incydent uważa się masakrę nankińską. Masakry tej dopuścili się Japończycy podczas próby zdobycia miasta Nankin. 

W 1932 Mandżurię zmieniono w Cesarstwo Mandżukuo, na czele którego stanął ostatni cesarz Chin z mandżurskiej dynastii Qing - Pu Yi. Był on całkowicie podporządkowany cesarzowi Hirohito. Świat bardzo wrogo odniósł się do Incydentu, a Japonia straciła prestiż, za to zyskała od tak dawna pożądane ziemie chińskie i jeszcze większą nienawiść Kraju Środka. W 1933r. w wyniku nasilającego się ostracyzmu ze strony zachodnich mocarstw, Japonia opuściła Ligę Narodów. Konflikt między Chinami a Japonią  ani trochę nie osłabł i w 1937 roku wybuchła ośmioletnia, najstraszniejsza w historii konfliktu, wojna. Na początku dążono do okupacji Chin, później Azji Południowo-Wschodniej i Indii. Ciągły rozwój  technologiczny i militarny Kraju Kwitnącej Wiśni doprowadziły do zainteresowania nazistowskich Niemiec Japonią jako potencjalnym partnerem. 

Efektem wzajemnej fascynacji był podpisany 25 listopada 1935 z Niemcami w Berlinie Pakt antykominternowski, który był skierowany przeciw ZSRR. Tajny protokół zobowiązywał sygnatariuszy do zachowania neutralności, gdyby jedna ze stron znalazła się w stanie wojny z ZSRR.  Pakt stał się podstawą późniejszych umów wojskowych zawieranych między Niemcami i Japonią  w grudniu 1940 roku. Celem paktu było uzyskanie światowej hegemonii i przeciwstawienie się państwom alianckim. Szczególnie korzystne dla Japonii było uznanie przez Niemcy japońskich roszczeń do posiadłości na Pacyfiku. Japonia szykowała się do ekspansji w kierunku południowo-wschodniej Azji w celu realizacji hasła „Azja dla Azjatów”. Aktywne przystąpienie wojsk Japońskich do II wojny światowej było wyłącznie kwestia czasu.

Okres od epoki Meiji do wybuchu II wojny światowej to czas intensywnego rozwoju Japonii. Modernizacja wewnętrzna i zewnętrzna początkowo czerpała wzorce od zachodnich mocarstw, jednak z upływem czasu Japonia odnalazła własną drogę do osiągnięcia statusu potęgi na arenie międzynarodowej. Wielki wpływ miały na to wygrane wojny zarówno z Chinami jak i z Rosją. Kraj Kwitnącej Wiśni po odniesieniu wspaniałych sukcesów militarnych zdobył liczne nowe terytoria, jednak dla ciągle szybko rozwijającej się Japonii to ciągle było za mało. Zmuszały do tego brak własnych surowców naturalnych. Pomimo zakończenie I wojny światowej na wygranej pozycji, Japonia poczuła się skrzywdzona poprzez liczne ograniczenia natury ekonomicznej. Zamachem na japońską dumę było także uznanie przez światowe mocarstwa suwerenności Chin. Jednakże z  powodu recesji Japonia na chwilę stonowała swoje imperialistyczne zapędy na tyle, aby zadowolić Stany Zjednoczone. Jednak gdy tylko znów poczuła się na tyle pewnie, aby zaatakować, nie zawahali się pokazać swojej prawdziwej twarzy. Wynikiem tego był najbardziej brutalny w historii atak japońskich wojsk na Chiny i krwawy ośmioletni konflikt zbrojny. Agresywna polityka zagraniczna pomimo utraty międzynarodowego prestiżu, przyniosła Japonii wymierne korzyści. Zmiana w postępowaniu japońskich dyplomatów zbliżyła ich do Hitlera, który stał się naturalnym sojusznikiem dla Japonii. Kraj Kwitnącej Wiśni po wielu wyrzeczeniach, niespotykanemu wcześniej szybkiemu rozwojowi społecznemu i gospodarczemu kraju, osiągnęły swój cel. Kraj ten udowodnił swoją wartość i zemścił się za upokorzenia zaznane od zachodnich mocarstw jeszcze za czasów epoki Edo. Imperialistyczne dążenia Japonii stały się nie do zatrzymania. Kolejnym, nieuniknionym krokiem była próba zdobycia nowych posiadłości na Pacyfiku i przyłączenie się do II wojny światowej, by zmierzyć się z militarną potęgą Stanów Zjednoczonych.